ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU

1) Anayasa Mahkemesi

Kısaca AYM olarak bilinen Anayasa Mahkemesi’ni, anayasal denetlemeyle uğraşan bir yargı organı olarak adlandırmak mümkündür. Zira Meclis İçtüzüğünün ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Anayasaya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetler. Görevleri T.C. Anayasası’nın 152. Ve 156. Maddelerinde belirtilmiştir. (156.md Mülga:21/17/2017 -6771/16md.)

2) Anayasa Mahkemesinin Yapısı

Anayasa Mahkemesi üye sayısı 2017 yılında 17’den 15’ düşürülmüştür.

Meclis, gizli oylama ile ;

2 üyeyi Sayıştay’dan,

1 üyeyi baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden seçer.

Cumhurbaşkanı;

3 üyeyi Yargıtay’dan

2 üyeyi Danıştay’dan

3 üyeyi YÖK üyesi olmayan öğretim üyelerinden,

4 üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.

3) Anayasa Mahkemesinin Görevleri

1. Yasaların Anayasaya uygunluğu denetimi

2. Yüce Divan

3. Partilerin Kapatılması Davası

4. Partilerin Mali denetiminin yapılması

5. Uyuşmazlık Mahkemesi’nin başkan ve başkanvekilini seçmek

6. Bireysel başvuru

7. Yasama dokunulmazlığı işleri

8. Milletvekilliğinin düşmesi işleri

Anayasa Mahkemesi teşkilatı; Başkanlık, Genel Kurul, bölümler, komisyonlar, Genel Sekreterlik ve idari birimlerden oluşur.

4) Bireysel Başvuru

6216 numaralı kanunda 45.vd maddelerce bireysel başvurunun incelendiğini görürüz. Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuruları karara bağlamakla yükümlüdür.2010 yılında yapılan 5982 sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu ile 148. Maddede yapılan değişiklik ile bireysel başvuruları karara bağlama yetkisi ve görevi verilmiştir. Maddenin eski haline göre böyle bir yetki ve görevi yoktu.

Anayasa şikayeti olarak da adlandırılan bireysel başvuru yolu, temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişilerin, başka başvuru yollarını denedikten sonra, Anayasa Mahkemesine başvurmalarıdır. Almanya, İspanya, Avusturya gibi ülkelerde de bu başvuru yolu mevcuttur.

Bireysel başvuru yapma hakkı eşitlik ilkesi gereğince herkese tanınmıştır.

4.1) Bireysel Başvurunun Şartları

1- Başvuruda bulunacak kişinin, Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi tarafından güvence altına alınmış bir temel hak ve hürriyeti ihlal edilmiş olmalıdır.

2- İhlalin kamu gücü tarafınca yapılmış olması gerekir.

3- Olağan kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir

4- Güncel ve kişisel bir hakkının etkilenmiş olması gerekir.

5- Başvuru, kişinin ihlali öğrenme tarihinden sonraki 30 gün içerisinde yapılmalıdır.

6- Kamu tüzel kişilerinin başvuru yapması yasaktır.

4.2) Bireysel Başvuruların İncelenme Usulü

6216 sayılı kanuna göre, bireysel başvurunun incelenmesi, “kabul edilebilirlik incelemesi” ve “esas incelemesi” olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır.

4.2.1) Kabul Edilebilirlik İncelemesi

Bireysel başvurunun kabul edilebilirliği olması gerekir. Bunun için yukarıda (4.1) saydığımız şartların tamamını sağlıyor olmalıdır. Bunun yanı sıra, başvurunun önemli olması, başvurucunun önemli bir zarara uğraması ve başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olmaması gerekir. Aksi takdirde inceleme yapılmaksızın “kabul edilemezlik kararı” verilir. Kabul edilemezlik kararı kesindir ve ilgililere tebliğ edilir.

Kabul edilebilirlik incelemesi Anayasa Mahkemesi tarafından değil komisyonlarca yapılır.

4.2.1.) Esas İncelemesi

Kabul edilebilirlik kararı verildikten sonra esas incelemesine geçilir. Esas incelemesi belge üzerinden yapılır ama Bölüm gerekli görürse duruşma esnasında da yapılabilir. Bölümlerce kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.

Esas incelemesi bitimiyle ihlal edildiği veya edilmediği sonuca bağlanır. İhlal kararı verilmesi durumunda sonuçların ortadan kaldırılması için gerekenlere hükmedilir.

4.3) Başvuru ve Güncel Dünya

2019 yılı itibariyle mahkemeye yapılacak başvurularda yeni bireysel başvuru formunun (yeni bireysel başvuru dilekçesi) kullanılması zorunludur. Aksi takdirde, bireysel başvuru usulden reddedilecektir.

Anayasa Mahkemesi (AYM), yeni bireysel başvuru formuyla (başvuru dilekçesi) ile birlikte, başvuru formunun nasıl doldurulacağına ilişkin bir başvuru kılavuzu da yayınlamıştır.

Bireysel başvuru formuna Anayasa Mahkemesi resmi sayfasından ulaşılabilmektedir.

Üstelik bireysel başvurular ve sonuçlar, yine Anayasa Mahkemesi resmi sayfasında yayınlanmaktadır.

Soyut Norm Denetimi

Diğer adıyla iptal davası, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, TBMM İçtüzüğünün belli maddelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiası doğrultusunda açılan davadır. Anayasa değişikliğinde sadece şekil açısından dava açılabilirken kanun için şekil ve esas ayrı ayrı açılabilmekte, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve TBMM İçtüzüğü içinse hem şekil hem esas davası açılmaktadır. Anayasa değişikliği ve kanunun şekil değişikliğinin müddeti 10 gün olmakla beraber, bu davaları açma yetkisi Cumhurbaşkanı ve 120 milletvekiline aittir. Fakat kanun esas bakımından ele alınırsa süre 60 gün olur ve yetkiyi paylaşanlara arasında iktidar ve ana muhalefet parti grupları da katılır. Aynı nizam Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve TBMM İçtüzüğü için de geçerlidir.

Ancak, olağanüstü ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'nde dava açılamaz.

İnkılap Kanunlarının Korunması

İnkılap kanunları, Anayasaya aykırı şekilde anlaşılamaz ve yorumlanamaz.

1) Tevhidi Tedrisat Kanunu

2) Şapka İktisası Hakkında Kanun

3) Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun

4) Türk Kanunu Medenisiyle kabul edilen, evlenme akdinin evlendirme memuru önünde yapılacağına dair medeni nikah esası ile aynı kanunun 110. Maddesi hükmü

5) Beynelmilel Erkamın Kabulü Hakkında Kanun

6) Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun

7) Efendi, Bey, Paşa Gibi Lakap ve Unvanların Kaldırıldığına Dair Kanun

8) Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun

Somut Norm Denetimi

Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak kanun veya Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse bunu Anayasa Mahkemesine itiraz başvurusu adı altında iletebilir. Dava 5 aylığına ertelenir. 5 ay dolmasına rağmen herhangi bir geri dönüş yapılmaması durumunda yerel mahkeme, var olan hükümleri uygular. Somut Norm Denetimi sonucu ortaya çıkan olumlu/olumsuz karar, 10 yıl boyunca geçerlidir. Başka bir mahkeme, aynı hüküm için tekrar somut norm denetimi başvurusunda bulunamaz. Anayasa Mahkemesinden çıkan karar kesin olduğu için o hüküm esas alınır.

Genel Kurul siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davalarına, Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara bakmaktadır. Bireysel başvurular bölümlerce karara bağlanır.